Bir önceki yazımda “Resmedilen karanlık gelecek ne zaman gelecek?” diye sormuştum…
Black Mirror dizisinin “Nosedive” isimli bölümü, hayal ürünü bir bilim kurgu değil maalesef. Çin’in uygulamaya koymak için üzerinde çalıştığı “sosyal itibar notu” (social credit score-SCS) isimli projeden esinlenme.
Bir devletin, vergi sisteminden mahkeme kayıtlarına kadar nüfus, tapu, trafik bilgilerinizden hastane kayıtlarına kadar devlet erki sayesinde hakkınızda sahip olduğu bilgilere, kredi kartı, ve banka bilgileri ile alışveriş verilerinizden sosyal medya paylaşımlarınıza ve diğer kişilerle dijital etkileşiminize kadar her türlü “dijital iz”inize ilişkin big data eklendiğinde özel hayatınız kalmadığı gibi sizi kategorize etmek ve sayısallaştırmak çok da zor değil.
Çin 2014 yılında SCS projesine halkın dürüstlüğünü teşvik etmek ve güvene dayalı bir yapı kurmak gibi ulvi bir amaçla başladı. Proje başarılı şekilde tamamlanabilirse, 2020’de Çin halkının ve şirketlerinin her birinin bir nota sahip olması planlanıyor.
Bilindiği gibi, kişilerin ödeme sadakatini ölçmek için hemen her ülkede bir rating mekanizması uygulanıyor. Nitekim Türkiye’de de Findeks notunuz sizin ne kadar kredi verilebilir bir insan olduğunuzu gösteriyor.
Ancak, Çin basit anlamda bir kredi notu hesaplamaya çalışmıyor. Kredi notunun üzerine politik, sosyal, hukuksal ve ticari hayatınızı ekleyerek genel anlamda kişinin dürüstlüğü ve güvenilirliğini ölçümleme iddiasında. Özetle, bütün hayatınız bir nota indirgenmiş oluyor. Vatandaşların her hareketi izleniyor, kaydediliyor ve topyekün o kişinin toplumsal statüsünü gösteren bir nota dönüştürülmüş oluyor. Kötü addedilen her türlü davranış, ilgili vatandaş için sonu kara listede biten bir toplumsal yaptırımla cezalandırılıyor.
İyi bir nota sahip kişi daha düşük faiz oranı, daha iyi bir iş, daha iyi bir semtte ve daha iyi bir evde yaşamak gibi uzayan bir listeyle ödüllendiriliyor. Notu düşük olanlar uçağa binemez, çocuklarını iyi okula veremez, seyahat kısıtlamasına tabi tutulabilir, daha düşük internet hızına veya sıfır internete mecbur kalabilir, iş bulamayabilir hatta evlenemeyebilir!
Çin Hükümeti rating metodolojisini açıklamıyor. Ancak, bir faturanın zamanında ödenmemesi veya sosyal medyada asılsız haber yayımlanması ya da hükümet karşıtı bir tweet sosyal itibar notunu bir anda sıfırlayabilir. Örneğin Nosedive’deki gibi düşük notlu bir arkadaşınızın olması…
Devletin hoşuna gitmeyen herhangi bir davranış, bir Çinli vatandaşın çakılışını başlatabilir. Özetle dijital iletişim, insanları bir anda yalnızlığa ya da dışlanmışlığa itebilir, yani iletişimsiz bir hayata mecbur bırakabilir.