Merriam-Webster yılın kelimesi olarak aranma oranı 2022’de yüzde 1740 artan “gaslighting”i seçti.
Kullanımı viral hâle gelen kelimelerin zamanla anlam yitimine uğraması alışılageldik bir durum. ABD’nin en çok kullanılan online sözlüklerinden Merriam-Webster’ın yılın kelimesi seçtiği “gaslighting” de bu kelimelerden biri. Hafife alınamayacak bir psikolojik manipülasyon şeklini tanımlamak için kullanılan terimin derinlerine inmeye en basit tanımından, Feyyaz Yiğit ve Aziz Kedi’nin Gibi’sinin son bölümünde Ersoy karakterinin Yılmaz’a gaslighting’i açıklamaya çalıştığı diyalogdan başlayalım:
Ersoy: […] çaktırmadan böyle karşı tarafa kendini kötü hissettirmek.
Yılmaz: Niye yapıyor peki bunu?
Ersoy: Kontrol kurabilmek için abi.
Gaslighting bugün kabaca bu duruma karşılık gelse de, 20’nci yüzyılda ilk kez kullanıldığında, belirli bir süreye yayılan ve sonunda kurbanın düşüncelerinin, gerçeklik algısının ve hatta anılarının geçerliliğini sorgulamasına neden olan psikolojik manipülasyon anlamına geliyordu. Son yıllarda kasıtlı olarak yayılan yalan haberlerin ve dezenformasyonun artmasıyla yeniden yaygınlaşan kelime bugün, kişisel çıkarlar için bir başkasını ağır biçimde yanıltma eylemini içeren daha geniş bir anlam kazanmış durumda.
Kelimeyi, TikTok gibi sosyal medya platformlarındaki kullanımının gözle görülür yükselişinden ve internet aramalarının 2022 yılında yüzde 1740 artmasından hareketle yılın en popüler kelimesi olarak işaret eden Merriam-Webster, kavramı çağrıştıran fenomenler arasında ise “yalan haberler”, “komplo teorileri”, “Twitter troll’leri” ve “deepfake görüntüler”i sayıyor.
2021’de Insider’a demeç veren travma terapisti Shannon Thomas, akıl sağlığına ilişkin terimlerin içinin bu şekilde boşaltılmasının risklerine vurgu yapmış, durumu “iki ucu keskin kılıç” olarak nitelemişti.
Gülnur Genç
